Pedagogika resocjalizacyjna - koncepcje teoretyczne

Pedagogika resocjalizacyjna jako dyscyplina naukowa ukształtowała się w Polsce w połowie XX wieku na podstawie Pedagogiki Specjalnej. Jest subdyscypliną pedagogiki specjalnej, ale ma związki również z pedagogiką ogólną. Pedagogika resocjalizacyjna ma charakter nauki interdyscyplinarnej, czerpie bazę z nauk filozoficznych, psychologicznych, socjologicznych, kryminologicznych, medycznych, pedagogicznych, konstruuje również własne koncepcje. Metodykę buduje na podstawie koncepcji biologicznych, psychologicznych i socjologicznych, jest ukierunkowana na praktykę wychowawczą.

Podział koncepcji w pedagogice resocjalizacyjnej

W pedagogice resocjalizacyjnej istnieją koncepcje teoretyczne, które pozwalają na indywidualne traktowanie jednostek.

Koncepcje te według B. Urbana i J. M. Stanika można podzielić na cztery grupy:

1. koncepcje behawioralne;
2. koncepcje interaktywne;
3. koncepcje wielowymiarowe;
4. koncepcje poznawcze.

1. Koncepcje behawioralne

W koncepcji behawioralnej, tak jak w potocznym życiu chodzi przede wszystkim o rozpoznanie i kształtowanie zachowań i nie tylko zachowań, dokładniej tego co jest dostrzegalne i manipulowane. (L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne., Warszawa 2001, s. 319). Według tej koncepcji człowiek podczas rozwoju osobowego i społecznego uczy się różnych form zachowań i reakcji. Podlega on procesom wzmocnień psychologicznych (prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań jest większe w sytuacji, gdy tych wzmocnień jest więcej). Wszystkie zachowania są nabyte w procesie uczenia się i otrzymywania bodźców zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Wychowanie resocjalizacyjne polega na szukaniu bodźców, które niwelują patologiczne zachowania. Poprzez bodźce pozytywne powinny tworzyć się formy, które są społecznie akceptowane. Teorie behawioralne zajmują się diagnozą i terapią osób nieprzystosowanych społecznie. (B. Urban, J. M. Stanik, Pedagogika Resocjalizacyjna. Teoria i praktyka pedagogiczna. Tom 1., 2007, s. 205).

Model behawioralny w resocjalizacji jest wyrażany najczęściej systemami punktowymi "token economy" - zmierza, poprzez preferowanie zachowań pożądanych, a unikanie niepożądanych do modyfikacji zachowania zgodnie z zamiarem ich twórców. (L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne., Warszawa 2001, s. 322).

Przykładem koncepcji behawioralnej może być spotkanie z Panem Leszkiem, który jest seksoholikiem, ma problemy emocjonalne. Jego zachowania kształtowały się podczas całego rozwoju osobistego. Przykładem może być również spotkanie z anonimowymi alkoholikami.

2. Koncepcje interakcyjne

Podejściem interakcyjnym nazywa się teorie, które wyjaśniają ludzkie zachowania, odwołujące się do pojęcia "interakcji", czyli do stosunków międzyludzkich oraz ich jakości. (L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne., Warszawa 2001, s. 323). Według tej koncepcji człowiek jest istotą społeczną, a jego zachowania i reakcje powinno się rozpatrywać w kategoriach pełnionych przez niego ról społecznych. Role te narzucają mu sposoby zachowań począwszy od prospołecznych, po anty społeczne. Teorii tego typu jest wiele. (B. Urban, J. M. Stanik., Pedagogika Resocjalizacyjna. Teoria i praktyka pedagogiczna. Tom 1. 2007, s. 205-206). Celem resocjalizacji w ujęciu interakcyjnym jest ukształtowanie cech osobowości zdrowej, przede wszystkim takich, które są związane z postrzeganiem siebie i innych ludzi oraz ustosunkowania się względem nich wraz z innymi cechami, które pozwalają odróżnić "dobro od zła"- dokładniej chodzi o przybliżenie prawidłowych interakcji z innymi ludźmi na bazie zdrowej, dojrzałej, samorealizującej się osobowości.

Przykładem koncepcji interakcyjnych może być również spotkanie z Panem Leszkiem z problemami emocjonalnymi, które mają związek z jego wcześniejszymi stosunkami międzyludzkimi. Przykładem tutaj mogą być również osoby z Zakładu Karnego, przede wszystkim w Nowogardzie. Wiele zachowań przestępczych miało związek z dzieciństwem, wcześniejszym życiem. Wychowywali się często w rodzinach patologicznych, a jakość stosunków międzyludzkich, przede wszystkim rodzinnych nie dostarczały żadnych pozytywnych wzorców.

3. Koncepcje wielowymiarowe

Koncepcje te opierają się na teoriach kontroli społecznej. Duża ilość tych teorii prowadzi do sprzeczności rożnych teorii oraz rozmijania się ich. Odcisnęły one jednak swój ślad w myśleniu pedagogicznym i resocjalizacji, można powiedzieć, że podstawy teoretyczne i założenia metodologiczne oparte na jednej dyscyplinie naukowej nie występują w czystej formie. (B. Urban, J. M. Stanik,  Pedagogika Resocjalizacyjna. Teoria i praktyka pedagogiczna. Tom 1. 2007, s. 206-207). Wielodyscyplinowe podejście do zagadnień resocjalizacji wynika z dużej ilości teorii, inspiracji badawczych i metodycznych. Uproszczeniem jest to, że w momencie wymieniania dewiacji, mówi się, że wystąpienie jednej nieprawidłowości wynika z innej uprzedniej nieprawidłowości. Wielodyscyplinarność pojawiła się poprzez niewystarczalność podejść mono dyscyplinarnych.(L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne., Warszawa 2001, s. 326).

Model zróżnicowanych oddziaływań - podstawą tej koncepcji jest teoria kontroli społecznej Hirschiego. Zakłada, że każdy człowiek może działać przestępczo w sytuacji zerwania lub osłabienia więzów społecznych.

Przykładem tutaj może być spotkanie z osobami z Zakładów Karnych w Gorzowie i Nowogardzie, wiele z osób skazanych po popełnieniu jednego czynu często popełniali następne zachowania dewiacyjne i przestępcze. Więzi społeczne były często zakłócone, co również wpływało na zachowania społeczne.

4. Koncepcje poznawcze

Koncepcje te mówią, że czynności i zachowania ludzi wynikają z procesów przetwarzania informacji przez umysł i struktury poznawcze. Wiedza tworzy w umyśle sieci wartości oraz sieci operacyjne. Młodzież niedostosowana ma zakodowane błędne informacje przez co tworzy się złożona struktura poznawcza. Polega to na tym, że jednostka widzi w zachowaniach ludzi wrogie intencje i wiąże je z własnym zachowaniem.

• Teoria "Rozwoju dojrzałości interpersonalnej" Sullivana i Granta - człowiek w czasie rozwoju osiąga coraz wyższe poziomy dojrzałości interpersonalnej. W każdym poziomie jest sytuacja problemowa, którą człowiek musi pokonać, aby przejść na następny poziom. Jeżeli warunki socjalizacji są nieprawidłowe to powstaje niedorozwój tożsamości "Ja", czyli nieprzystosowanie społeczne.
• "Teatr życia codziennego" Goffmana - mówi o tym, że każdy człowiek odgrywa jakąś rolę. Ludzie oczekują, że wywołają pewne wrażenie na "widzach". Występ to wspólna praca ludzi w celu zaprezentowania się społeczeństwu.
• Koncepcja resilience "oporu elastyczności" - mówi o tym, że pozytywna adaptacja społeczna wymaga osiągnięcia przez jednostkę punktu krytycznego od którego możliwe jest odbicie. Trzeba określić płaszczyznę oporu, która będzie punktem zwrotnym w procesie socjalizacji. Jeśli jednostka podlega wadliwej socjalizacji rodzinnej to można mówić o profilaktycznej lub resocjalizacyjnej roli grupy rówieśniczej lub odwrotnie. (B. Urban, J. M. Stanik.,Pedagogika Resocjalizacyjna. Teoria i praktyka pedagogiczna. Tom 1. 2007, s. 207-208).

Wiele skazanych tworzy błędne wartości, poprzez udział w grupach rówieśniczych, życie w rodzinach patologicznych przyjmują wartości, które preferują osoby, z którymi przebywają.