Rozwój mowy u dziecka

Komunikujemy się ze sobą przez cały czas i to w różny sposób. Wyróżniamy komunikację bezpośrednią oraz pośrednią, komunikujemy się werbalnie, czyli za pomocą słów oraz niewerbalnie, za pomocą gestów. Nie oszukujmy się, najpotężniejszym narzędziem do komunikacji jest nasza mowa. To zdolność mówienia, czyli wypowiadania się słownego tak, aby druga osoba nas zrozumiała i odpowiedziała nam.

Mowa rozwija się w naszym życiu stopniowo, choć tak naprawdę cały czas - jako dzieci uczymy się mówić, a potem wypowiadać poprzez wzbogacanie naszego słownika i zdolności komunikacyjnych. Jak rozwija się mowa u dziecka, kiedy mówić o nieprawidłowościach i jak wspierać rozwój mowy u malucha?

Rozwój mowy u dziecka - etapy

^{Rozwój mowy dziecka w łonie matki - słuchanie muzyki}

To, jacy jesteśmy i jak się rozwijamy w dużej mierze uwarunkowane jest tym, jak wygląda okres prenatalny naszego życia, czyli ten, gdy jesteśmy jeszcze… w łonie matki. Od poczęcia trwa już bowiem rozwój każdej komórki naszego ciała, każdej funkcji i umiejętności, które po narodzinach każdego dnia doskonalimy. To już w brzuchu mamy dojrzewają konkretne organy, odpowiedzialne za określone funkcje i czynności.

Gdy w okresie prenatalnym zdarzy się coś nieprzewidzianego możliwe jest, że pewne organy lub ich funkcje zostaną w pewien sposób upośledzone. To właśnie dlatego tak ważne jest dbanie o siebie w czasie ciąży oraz regularne zgłaszanie się na badania do swojego ginekologa. W tym wypadku jesteśmy w stanie wykluczyć ewentualne nieprawidłowości i im przeciwdziałać.  W okresie płodowym rozwija się również mowa, choć dla wielu z nas jest to stwierdzenie prawie absurdalne: mowa w łonie matki? Jak niby jest to możliwe, skoro dziecko nie mówi jeszcze przez długi czas po narodzinach… Tak naprawdę jednak już w okresie prenatalnym rozwija się aparat mowy oraz zmysł słuchu, niezbędny do prawidłowego nadawania oraz odbierania mowy.

Pierwszym głosem, który maluszek słyszy jest głos mamy, jest w stanie go usłyszeć już około 6 miesiąca ciąży. A po porodzie daje o sobie znać głośnym krzykiem, który jest zarazem pierwszym swoim odgłosem, który dziecko naprawdę w pełni słyszy. Wcześniej bowiem były one tłumione przez wody płodowe, krew przepływającą przez pępowinę oraz odgłosy z zewnątrz.

_{Rozwój mowy u rocznego dziecka}

Rozwój mowy w pierwszym roku życia (0-12 miesięcy)

Pierwszy rok życia jest okresem, kiedy mowa rozwija się wyjątkowo intensywnie, kiedy kształtuje się komunikacja malucha z otoczeniem. Warto prześledzić etapy rozwoju mowy w pierwszym roku życia dziecka, tworząc w ten sposób swoisty kalendarz rozwoju mowy niemowlaka.

• 1 miesiąc - miesięczny maluch reaguje na dźwięki, jakie dobiegają do niego z otoczenia: są to na razie drgnięcia, próby odwracania głowy do źródła dźwięku, jego zlokalizowania. Ponadto, maluszek sam wydaje dźwięki: płacze, piszczy, mruczy - to również jest mowa i komunikacja.
• 2 miesiąc - dwumiesięczne dziecka porozumiewa się w podobny sposób: płaczem, krzykiem, pomruknięciami. Pojawiają się dodatkowo pierwsze wokalizacje samogłosek: aaa, uuu.
• 3 miesiąc - w tym czasie pojawia się zwykle pierwszy uśmiech społeczny: dziecko odwzajemnię uśmiech bliskiej osoby, zwykle rodzica, uśmiecha się samo do niego w celu nawiązania kontaktu. To początek etapu głużenia, charakterystycznego dla dzieci: "aggg" i podobnych dźwięków.
• 4 miesiąc - w tym okresie głużenie nasila się, dziecka zaczyna z chęcią "testować" swój aparat mowy, wypowiada już kilka spółgłosek: gggg, hhhh oraz samogłoski.
• 5 miesiąc - dziecko nadal głuży, odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku, reaguje na odgłosy, które mu się podobają, a które nie.
• 6 miesiąc - to etap, w którym rozpoczyna się gaworzenie, czyli wypowiadanie pierwszych sylab. Dziecko zaczyna łączyć to, czego się wcześniej nauczyło, czyli samogłoski ze spółgłoskami, powstaje w ten sposób: "baaaa", "mmmmaaaa", itp.
• 7 miesiąc - dziecko doskonali zdolność gaworzenia, powtarza zasłyszane sylaby, coraz chętniej testując swój aparat mowy. Dodatkowo, w tym czasie pojawiają się pierwsze ząbki, co może ułatwiać wypowiadanie głosek ale i je utrudniać, np. poprzez wzmożone ślinienie się, spowodowane ząbkowaniem.
• 8 miesiąc - ośmiomiesięczne dziecko chętnie gaworzy, powtarza zasłyszane sylaby, rozumie wypowiedzi z konkretnymi emocjami, np. wypowiedź zabawną, smutną, itp.
• 9 miesiąc - maluch w tym okresie zwykle już samodzielnie siedzi i podejmujemy próby stania. Koncentrując się na rozwoju fizycznym może nieco "zaniedbywać" rozwój mowy, co oznacza, że nie pojawiają się w tym czasie spektakularne postępy. Gaworzenie staje się jednak bardziej intensywne, w tym czasie może pojawić się gest wskazywania palcem i powtarzanie sylaby: "ammmm", "daaaa"
• 10 miesiąc - w tym czasie maluszek buduje pierwsze słowa i wypowiada je intencjonalnie: "mammaaa", "daaa", "ammm", "paaa" nabierają znaczenia, co jest krokiem milowym w komunikacji.
• 11 miesiąc - dziecko nie tylko wypowiada ale i rozumie proste słowa, które są do niego kierowane. Na tym etapie dziecko powinno reagować na imię.
• 12 miesiąc - roczny maluch wypowiada intencjonalnie już wiele słów, mogą być one skrócone lub zniekształcone. Rozumie również proste polecenia i wykonuje je, np. "pokaż kotka", "Zrób papa", "Daj buzi", "Gdzie masz nosek?".

_{Komunikacja dzieci - rozwój ich mowy}

Dziecko zamyka więc pierwszy krok życia jako kontaktowy maluch z umiejętnością nadawania i odbierania mowy. Jego aparat mowy nie jest oczywiście jeszcze gotowy do płynnej komunikacji ale roczne dziecko jest w stanie swobodnie komunikować się z opiekunami, sygnalizując im swoje pragnienia i potrzeby. Kończy się w ten sposób tak zwany okres melodii.

_{Rozwój mowy dziecka w drugim roku życia}

Rozwój mowy w drugim roku życia (12-24 miesiąc)

Co dzieje się dalej? Drugi rok życia nazywany jest w psychologii rozwoju i logopedii okresem wyrazu/słowa. W tym właśnie czasie maluchy doskonalą umiejętność wypowiadania konkretnych wyrazów. Mogą już łączyć je w konkretne wyrażenia, zwykle dwuwyrazowe, co daje początek zdaniom. Rozwój mowy w drugim roku życia dziecka jest - wbrew pozorom - bardzo dynamiczny, dziecko uczy się, że każdy wyraz coś oznacza, a niektóre oznaczają to samo, choć brzmią nieco inaczej.

To ważne ale trudne lekcje dla niespełna dwulatka. Dziecko w tym czasie zaczyna w swojej głowie tworzyć mapy myśli i słów, zaczyna nadawać im znaczenie. Pojawia się intencjonalne "mama", "tata", "baba", dziecko zaczyna wyrażać prośby: "daj", "choć", "idź", "tu". W drugim roku życia pojawia się również słowo, które po pewnym czasie nie znoszą rodzice, a mianowicie stanowcze dziecięce… "nie".

Maluch umie negować, wie, kiedy to zrobić i jest to dla niego niezwykle rozwojowe doświadczenie. Dziecko zaczyna rozumieć coraz więcej komunikatów do niego kierowanych, odpowiada na nie, w jego mowie pojawiają się praktycznie wszystkie samogłoski oraz wiele spółgłosek, w tym m, n, d, t, b, s, c, z, czasami już głoski szeregu szumiącego (sz, cz).

Maluch po pierwszych urodzinach świadomie powtarza wyrazy, pojawia się nazewnictwo członków rodziny, dziecko chętnie i zwykle poprawnie naśladuje odgłosy zwierząt i różnych przedmiotów, np. auta. W tym okresie normalne i zupełnie naturalne jest, że te odgłosy stają się "nazwą", np. na kurę mówi "koko", a na samochód "brum brum".

Dziecko uczy się łączyć obraz z dźwiękiem, jest to cenna lekcja w rozwoju mowy. Przy liczeniu słów, jakimi posługuje się dziecko, wyrazy dźwiękonaśladowcze również powinny być wzięte pod uwagę.  Dziecko tuż po pierwszych urodzinach potrafi świadomie wypowiedzieć wiele słów, może jednak je skracać, przekręcać.

Około 15-16 miesiąca życia zasób słów zwiększa się, w tym czasie rozwija się bowiem pamięć, uwaga, koncentracja, spostrzegawczość - wszystko, to, co jest potrzebne do nauki. W tym okresie dziecko może mieć trudności ze zrozumieniem, że jedno słowo ma wiele znaczeń, np. pies to zarówno zwierzę, pluszak, jak i obrazek w książce. Podobnie rzecz ma się z imionami. Skoro ono na takie imię to jak inne dziecko również może je nosić, rodzice wołają do niego tak samo? To cenne lekcje w rozwoju społecznym dziecka.

Trzeci rok życia dziecka to okres intensywnego rozwoju mowy, kiedy to przechodzimy z etapu słowa, wyrazu do etapu zdania. W tym czasie dziecko zaczyna rozumieć, że kilka słów, na początku dwa, tworzą zdania, które mogą pomóc nam wyrazić to, co chcemy. Na początku zwykle są to zdania dwuwyrazowe, wyrażające prośbę lub przekazujące to, co dziecko robi lub chce robić, np. "Daj pić", "Mama amm", "Jasiu spać", "Ania jeść", "Ola iść".

Rozwój mowy w trzecim roku życia (24-36 miesięcy)

Dziecko najczęściej używa bezokoliczników. Zna już wiele czasowników oraz rzeczowników, potrafi nazwać części ciała, jedzenie, picie, zna wiele zwierząt. Maluch w tym okresie jeszcze bardzo upraszcza wyrazy, skraca je, zmiękcza, np. mówi "sinka" zamiast szynka. W tym czasie jest to jednak zupełnie naturalne. Logopedzi szacują, że współcześnie jedynie do 5% trzylatków ; sprawnie wymawia w dniu swoich urodzin wszystkie głoski. Warto jednak nadmienić, że mowa trzylatków - choć jeszcze bardzo uproszczona - powinna być zrozumiałą dla otoczenia.

_{Rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym}

Rozwój mowy w wieku przedszkolnym (4-6 lat)

Okres przedszkolny to czas swoistej mowy dziecięcej. Najłatwiej zaobserwować to w przedszkolu, zwłaszcza w grupach młodszych: tam każde dziecko mówi: "swoim językiem" ale zwykle dzieci nie mają trudności ze zrozumieniem siebie nawzajem. W tym czasie dziecko nadal przekręca głoski, zmiękcza, zmienia literki w słowach ale komunikuje się już sprawnie i jasno. Buduje proste ale i złożone zdania, rozumie metafory, chętnie opowiada o tym, co u niego, co się wydarzyło, komentuje rzeczywistość. W mowie swoistej ciekawym zjawiskiem jest kontaminacja, czyli łączenie dwóch słów w jedno tak, aby zgadzało się nam znaczenie, np. "trzymaczka" na coś do trzymania.

Dziecko w wieku lat 6 powinno być poprawnie wymawiać wszystkie głoski w języku ojczystym, budować zdania złożone oraz swobodnie komunikować się z otoczeniem. A co jeśli tak nie jest? Kiedy martwić się rozwojem mowy u dziecka, jak i gdzie szukać pomocy?

Rozwój mowy może zachodzić w różny sposób, etapami, jest dynamiczny, może spowalniać i przyspieszać. Warto jednak wiedzieć, że w rozwoju mowy mogą zdarzyć się nam opóźnienia i zaburzenia.

Nieprawidłowości w rozwoju mowy - opóźnienia i zaburzenia, mutyzm

Jednym z najpowszechniej diagnozować zaburzeń w rozwoju mowy jest mutyzm. Jest to zaburzenie lękowe w przebiegu rozwoju mowy, które polega na odczuwaniu lęku przed mówieniem w określonych sytuacjach lub przy niektórych osobach, mówimy wtedy o mutyzmie wybiórczym. Jeśli jednak dotyczy całego życia społecznego, mówimy wtedy o mutyzmie całościowym. Wśród przyczyn mutyzmu wymienia się czynniki biologiczne (choroby psychiczne, uszkodzenia w mózgu), środowiskowe (np. zaniedbania emocjonalne), osobowościowe (duża lękliwość, nieśmiałość, wrażliwość emocjonalna) czy emocjonalne (np. traumy).

Objawy mutyzmu

Wśród objawów mutyzmu wymienić należy:

• powstrzymywanie się od wypowiadania werbalnego w określonych sytuacjach lub przy konkretnych osobach, np. w szkole, przedszkolu, przy obcych osobach, mężczyznach, itp.;
• ubogość emocji w sytuacji, gdy muszą się wypowiedzieć słownie, dziecko może zdradzać wiele objawów lęku, np. ssać kciuk,
• nadwrażliwość zmysłowa, np. dotykowa, słuchowa;
• lęk przed doświadczaniem sytuacji społecznych, np. przebywaniem wśród wielu osób, zwłaszcza nieznajomych;
• silny lęk, np. separacyjny;
• sztywność w myśleniu i zachowaniu, np. negatywne reagowanie na zmiany;
• możliwe są ataki paniki, np. w sytuacjach społecznych.

Mutyzm wymaga diagnozy różnicowej z innymi zaburzeniami, w tym z wadami słuchu, zaburzeniami lękowymi (fobie) czy zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Postawienie prawidłowej diagnozy jest równoznaczne z zaplanowaniem oddziaływań terapeutycznych.

W przypadku mutyzmu doskonałe rezultaty dają metody małych kroków. Należy stopniowo oswajać dziecko z mówieniem, najpierw może odezwać się do rodzica, później terapeuty, następnie do innego dziecka, itp. Nie należy zmuszać dziecka do mówienia, karać ani również przesadnie cieszyć się, gdy dziecko się odezwie.

Istotne jest okazywanie zrozumienia dla trudności dziecka, wspieranie go i towarzyszenie na drodze radzenia sobie z lękiem. Obecnie w terapii dzieci mutystycznych wykorzystuje się wiele ciekawych form pracy i metod, w tym tablice interaktywne.

Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy u dziecka

Opóźnionym rozwojem mowy u dziecka nazywamy stan w którym zarówno czynny, jak i normy słownik są rozwinięte poniżej normy dla danej grupy wiekowej, dziecko z trudnością wymawia słowa i komunikuje się z utrudnieniami. Dlaczego rozwój mowy może być opóźniony?

Przyczyn jest wiele, należą do nich czynniki: biologiczne, genetyczne, związane z nieprawidłowościami na etapie życia płodowego lub wadami genetycznymi, rozwój mowy może być opóźniony poprze uszkodzenia w mózgu:

• afazja jako skutek uszkodzenia konkretnych ośrodków w mózgu, odpowiedzialnych za nadawanie lub/i rozumienie mowy;
• dysartria jako skutek uszkodzenia struktur mózgowych, odpowiedzialnych za rozwój mowy.

Z przyczynami biologicznymi mamy również do czynienia w przypadku wad anatomicznych w budowie narządu mowy ale również w przebiegu innych zaburzeń, w tym zespołów genetycznych czy zaburzeń ze spektrum autyzmu: autyzm może powodować opóźnienia w rozwoju mowy, u wielu autystów mowa nie rozwija się w ogóle.

• Środowiskowe, związane ze zbyt słabą stymulacją środowiskową, niedostatecznym wspieraniem dziecka w rozwoju mowy, np. rodzinach patologicznych, niewydolnych wychowawczo, itp..
• Osobowościowe, związane z odczuwaniem silnego lęku przed mówieniem ale i lęku, który powoduje problemy z komunikowaniem się, np. w przebiegu mutyzmu czy jąkania.
• Emocjonalne, np. w przypadku doświadczenia przez dziecko traumy życiowej rozwój mowy może się opóźnić lub zatrzymać.

Jak widzimy, wiele czynników wpływa na rozwój mowy, jego prawidłowy przebieg lub opóźnienie. Jeśli nasze dziecko będzie borykało się z opóźnieniami w rozwoju mowy, warto skonsultować się ze specjalistą, który przeprowadzi diagnozę i zaproponuje odpowiednie metody terapeutyczne.

_{Diagnoza rozwoju mowy dziecka u logopedy}

Diagnoza rozwoju mowy

Badaniem mowy zajmuje się logopeda, specjalista z zakresu pedagogiki (często ze specjalnością z neurologopedii), którego wsparcie obejmuje zarówno diagnozę mowy, jak również zaproponowanie metod terapii. Badanie mowy, przeprowadzone przez logopedę (bezpłatnie w poradni psychologiczno - pedagogicznej lub odpłatnie w placówkach prywatnych) trwa około godziny (czasem dłużej, w zależności od tego, w jakim wieku jest dziecko oraz jak chętnie współpracuje ze specjalistą).

Przeprowadzenie badania poprzedzone jest zebraniem wywiadu, czyli rozmową z rodzicem. Logopeda pyta o wiele kwestii, między innymi o przebieg ciąży i porodu oraz wcześniejsze lata życia dziecka, musi wiedzieć wszystko, co może mieć wpływ na rozwój mowy małego pacjenta. Po diagnozie logopeda może skierować na dodatkowe badania, np.:

• badanie potencjału poznawczego (przeprowadza je psycholog, tzw. Testy na IQ);
• konsultacje laryngologiczną (gdy podejrzewa wadę słuchu czy przerośnięte migdały);
• konsultację stomatologiczną (przy nieprawidłowościach w budowie szczęki, zgryzu);
• badanie neurologiczne (gdy podejrzewa takie podłoże opóźnionego rozwoju dziecka);
• … i inne.

Po wykonaniu wszystkich badań logopeda zbiera uzyskane informacje i stawia diagnozę. Jeśli rozwój mowy jest pomyślny dla dziecka i przebiega w normie wiekowej, logopeda daje zalecenia do pracy, aby dalej tak efektywnie stymulować rozwój dziecka, wydaje opinię po badaniu dla rodzica. Jeśli jednak rozwój mowy jest opóźniony lub zaburzony, a dodatkowe diagnozy i badania pozwalają na ustalenie ich przyczyny - proponowane jest specjalistyczne leczenie (np. laryngologiczne) oraz terapia. Terapia logopedyczna jest jedną z najpopularniejszych ale i najskuteczniejszych form leczenia opóźnionego rozwoju mowy.

Co ciekawe, do logopedy chodzą również nierzadko osoby dorosłe, np. ludzie po udarach, wylewach i innych schorzeniach, w wyniku których utracili zdolność mówienia. Terapia dziecka i osoby dorosłej wygląda inaczej ale założenia są bardzo podobne. W przypadku dziecka logopeda ustala, które głoski mały pacjent wymawia poprawnie, a które nie, jakich głosek nie ma w ogóle.

Terapia rozpoczyna się więc od wywoływania konkretnych głosek i pracy nad nimi. Dalsze etapy terapii to utrwalanie głosek oraz praca nad wypowiadaniem się. W terapii wykorzystywane są różnorodne pomoce edukacyjne, w tym plansze, gdy i zabawy, programy komputerowe ale i przedmioty codziennego użytku. Terapia nie kończy się w gabinecie logopedy, aby była skuteczna, niezbędne są regularne ćwiczenia w domu.

^{Dziecko u logopedy}

Kiedy do logopedy?

Kiedy udać się z dzieckiem do logopedy lub innego specjalisty? Co na pewno powinno nas zaniepokoić? W rozwoju dziecka do wizyty specjalistycznej powinno skłonić nas to, że:

• dziecko po ukończeniu 6 miesiąca życia nie przejawia uśmiechu społecznego, nie odwraca się na nasz głos, nie przejawia zainteresowania ludźmi, patrzy w jeden punkt, w jego gaworzeniu pojawiają się liczne echolalie (powtarzanie pewnych głosek, potem słów), nie naśladuje tego, co robi dorosły - takie objawy mogą świadczyć o wielu zaburzeniach i trudnościach, począwszy oczywiście od zaburzeń ze spektrum autyzmu ale i wadzie słuchu - brak reakcji na głos dorosłego może być spowodowany również fizjologicznymi problemami ze słyszeniem, warto przeprowadzić więc diagnozę różnicową;
• dziecko przed pierwszym urodzinami nie głuży, nie gaworzy, wydaje z siebie bardzo mało dźwięków lub nie wydaje ich wcale;
• dziecko w okolicy pierwszych urodzin nie powtarza po dorosłym, nie potrafi powiedzieć słowa, które ma konkretne znaczenie, nie nazywa w żaden sposób rodziców;
• w drugim roku życia nie ma wyrazów dźwiękonaśladowczych;
• dziecko oddycha przez usta, nie domyka ich, np. w czasie snu;
• dziecko jąka się;
• dziecko mówiło ale jego mowa w pewnym momencie zatrzymała się, widoczny jest regres w rozwoju mowy;
• dziecko nie odzywa się do niektórych osób lub w niektórych sytuacjach (podejrzenie mutyzmu lub mutyzmu wybiórczego);
• dziecko w drugim roku życia nie mówi żadnych konkretnych słów, nie nazywa niczego, zdaje się wielu komunikatów nie rozumieć;
• dziecko w drugim roku życia nie realizuje samogłosek oraz większości spółgłosek, mówi jakby przez nos - może to sugerować przerośnięty migdał ale i zaburzenia o typie afazji;
• dziecko w trzecim roku życia, zwłaszcza po ukończeniu 30 miesiąca życia  nie tworzy zdań dwuwyrazowych;
• dziecko przedszkolne nie realizuje wielu głosek, jego mowa jest trudna do zrozumienia dla otoczenia, zwłaszcza osób nieznajomych dziecku;
• widoczna jest wada wymowy (niezależnie od wieku dziecka), która utrudnia mu normalne funkcjonowanie lub/i peszy dziecko, negatywnie wpływa na jego samoocenę.

Gdy cokolwiek w rozwoju mowy naszego dziecka nas zaniepokoi, nie zwlekajmy z udaniem się do specjalisty. Jeśli nasze obawy są bezpodstawne i okaże się, że dziecko rozwija się prawidłowo, będziemy spokojniejsi. Jeśli jednak pojawiały się nieprawidłowości i konieczna jest dalsza diagnoza - warto zrobić wszystko, aby wspierać rozwój mowy swojego malucha.

Co możemy zrobić, aby zapobiegać wielu zaburzeniom i opóźnieniom w rozwoju mowy? Nie wszystkim trudnościom możemy zapobiec ale na pewno warto wspierać rozwój mowy swojego dziecka i pomóc mu jak najlepiej komunikować się z otoczeniem.

Poniżej ciekawe wskazówki dla każdego rodzica, pozwalające na wspieranie rozwoju mowy u naszych pociech.

Jak wspierać rozwój mowy u dziecka?

Aby stymulować rozwój mowy warto:

• mówić do dziecka, dużo i jak najczęściej - zacznijmy już w okresie cięży, pamiętajmy, ze maluch słyszy nas od około 6 miesiąca! Kojący głos mamy i taty będzie najlepszym wsparciem w rozwoju mowy po narodzinach;
• opowiadać dziecku o wszystkim, oczywiście językiem adekwatnym do poziomu jego rozwoju, warto mówić do dziecka co robimy, czemu to służy, jak nazywają się przedmioty, jakich używamy, np. "Chodź kochanie, mama da Ci obiadek, zobacz mamy tu pysznego kurczaka, ziemniaki i marchewkę, teraz weźmiemy widelec i zjemy troszkę mięsa, dobrze?" - nazywajmy czynności i przedmioty, zjawiska, nie upraszczajmy niczego, nie zmiękczajmy słów, nie stosujmy zdrobnień;
• opisywać czynności, to, co robimy, pytać dziecko, co robimy, jeśli nie wie - wyjaśniajmy mu - to doskonały wstęp do nauki wnioskowania przyczynowo-skutkowego, "Widzisz, pokroiłam chleb, wezmę nóż i posmaruję go masłem, a potem położymy na niego serek i pomidor, dobrze?";
• czytać dziecku książeczki, nazywać elementy na obrazkach, tłumaczyć zachowanie bohaterów, jeśli go nie rozumie, rozmawiać o tym, co przeczytaliśmy;
• uczyć się z dzieckiem piosenek i wierszyków - takie zabawy (podobnie jak czytanie książek) bardzo pozytywnie wpływają na budowanie słownika czynnego i biernego, na uwagę, koncentrację oraz pamięć, zarówno krótko- jak i długotrwałą;
• zrezygnować z podpowiadania dziecku, np. "To jest ko… tek, no powiedz, kotek", niech dziecko samo spróbuje nazwać to zwierzę, a potem dopiero powiedzmy, jak się nazywa;
• zrezygnować ze zgadywania jego potrzeb "Chcesz jabłuszko? Jesteś głodny, tak?", niech dziecko samo spróbuje przekazać rodzicom, że chce coś zjeść, itp. - dzięki temu maluch wie, że musi sam coś powiedzieć, postarać się, aby zostać zrozumianym;
• ostrożnie wybieraj dla dziecka zabawki interaktywne, staraj się kupować takie, które zachęcają dziecko do mówienia, a nie mówią za dziecko. Nie zastawiaj dziecka sam na sam z zabawką interaktywną, bądź obok, towarzysz mu w tej zabawie.
• pozwalaj dziecku na opowiadanie, wymyślanie historii, zachęcaj do tego, słuchaj uważnie tego, co maluch ma do powiedzenia;
• wprowadzaj ćwiczenia logopedyczne poprzez zabawę np.; naśladowanie odgłosów zwierząt, parskanie, dmuchanie, trąbienie, itp. Takie zabawy są wesołe ale stymulują aparat mowy do wypowiadania konkretnych głosek;
• zapisz dziecko do żłobka / przedszkola, owszem będzie musiało wcześniej wstać i pojawią się nowe obowiązki ale i wiele atrakcji, jak również sposobność do rozwoju mowy wśród rówieśników;
• wspomagaj się odpowiednią literaturą, na rynku znajduje się wiele ciekawych pozycji dla rodziców i nauczycieli, celem wspierania rozwoju mowy u dziecka. Warto sięgnąć z pewnością po: publikację "Świat opowiadany", która zawiera scenariusze i historyjki, zeszyty do nauki języka metoda krakowską "Uczę się mówić", książkę "Naciśnij mnie" i inne H. Tullet’a, jak również wszelkie słowniczki obrazkowe i książki bez treści, pozwalające dziecku na opisywanie obrazków oraz tworzenie swoich historii (np. Ulica Czereśniowa, Rok w… lesie, przedszkolu, krainie czarów, itp.).

Pamiętaj, że nie nauczysz się mówić za swoje dziecko, tak jak nie nauczysz się za nie chodzić, jeść… nie przeżyjesz za nie życia. Jesteś rodzicem, nauczycielem, modelem i wzorem. Jesteś osobą, w której przegląda się Twoje dziecko. Bądź jego wiernym towarzyszem na każdym etapie rozwoju, okazuj zrozumienie, wspieraj i kochaj, bez względu na wszystko. Pamiętaj, że "Rodzice nie wychowują dzieci dla siebie, tylko dla świata i dla nich samych. Kiedy chcą być dobrymi rodzicami, starają się oprócz korzeni dawać dzieciom także skrzydła." (Agnieszka Stein).

Autor: Monika Muzolf - psycholog